Dit blijkt uit het jaarlijks onderzoek van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Datacentrum (WODC). Het WODC onderzoekt sinds 2022 elk jaar hoeveel bewoners uit de asielopvang betrokken zijn bij incidenten of verdacht worden van een misdrijf. In het onderzoek dat vandaag verschijnt, staan de nieuwe cijfers over de periode 2017-2024. Tegelijkertijd publiceert het COA een overzicht met incidenten op alle COA-locaties.
In totaal verbleven 106.065 asielzoekers in 2024 gedurende enige tijd op een COA-locatie of in een tijdelijke gemeentelijke opvang (tgo, voormalig crisisnoodopvang). In 2024 zijn in totaal 16.200 incidenten geregistreerd zoals verbale, non-verbale en fysieke agressie en geweld, verbale suïcidedreiging of een zelfdestructieve actie. De stijging in het aantal incidenten lijkt volgens het WODC voor een groot deel samen te hangen met de stijging van de gemiddelde dagelijkse bezetting op COA-locaties met 24%. De 11.625 bewoners die in 2024 betrokken waren bij een incident zijn overwegend man (86%) en het grootste deel is jonger dan 30 jaar (65%). Het WODC constateert een oververtegenwoordiging van bewoners van amv-locaties bij incidenten en misdrijven. In 2024 waren zij bij 36% van de incidenten betrokken (31% in 2023). Ook voor de Nederlandse bevolking geldt dat mannen en jongvolwassenen oververtegenwoordigd zijn onder verdachten van misdrijven.
Leefbaarheid onder druk door hoge bezetting
“Het aantal incidenten op de locaties neemt toe,” aldus COA-bestuurslid Joeri Kapteijns. “De leefbaarheid en veiligheid staan nog steeds onder druk door de hoge bezetting en het grote aantal tijdelijke opvangplekken waarin veel bewoners in omstandigheden leven met weinig privacy. Alleenstaande minderjarige vreemdelingen (amv) zijn oververtegenwoordigd bij incidenten en misdrijven, wat de moeilijke en kwetsbare positie van deze jongeren duidelijk maakt. Zij worden intensief begeleid en ieder incident wordt zorgvuldig uitgezocht en met de jongeren besproken. Tegelijkertijd maken we ons zorgen over een toenemende verharding in de maatschappij, die ook gevolgen heeft voor de sfeer en veiligheid op onze locaties. Ondanks deze uitdagingen zetten onze medewerkers zich samen met ketenpartners dagelijks in om de veiligheid en leefbaarheid op de locaties zo goed mogelijk te behouden. We nemen incidenten zeer serieus en handhaven onze huisregels strikt om onze locaties zo veilig mogelijk te houden voor iedereen.”
Kinderen en jongeren extra kwetsbaar
Kwetsbare groepen zoals alleenreizende minderjarigen zijn extra de dupe van het gebrek aan stabiele opvang. Zij zijn naar Nederland gereisd zonder familie, terwijl in deze leeftijdsfase stabiliteit, vertrouwen en bescherming juist heel belangrijk is. Zij moeten zich op een veilige plek kunnen ontwikkelen en actief aan hun toekomst kunnen werken. Op dit moment lukt dat vaak niet. Bijna de helft van de alleenreizende jongeren verblijft in tijdelijke noodopvanglocaties zoals hotels, wat geen ideale situatie is. Daarnaast zorgt de trage asielprocedure voor uitzichtloosheid en daarmee soms ook voor overlastgevend gedrag. Het tussentijds verhuizen naar een andere locatie is bovendien schadelijk voor hun welzijn en leerontwikkeling, omdat onderwijs opnieuw opgestart moet worden en moeilijk te organiseren is op veel plaatsen. Met langjarige locaties is er meer ruimte om te investeren in voorzieningen en kan een opvanglocatie van meerwaarde zijn voor de omgeving.
Knelpunt: psychiatrische problematiek
Kapteijns: “Er is daarnaast ook een kleine groep asielzoekers die door psychiatrische problematiek vanwege trauma’s en verslavingen de leefbaarheid en veiligheid in de asielopvang zo onder druk zet, dat er zorg en begeleiding door gespecialiseerde zorginstellingen nodig is. COA-medewerkers zijn niet bevoegd en toegerust om deze zorg te bieden. Daarom is het belang van toegang tot de GGZ, verslavingszorg en beschermd wonen heel groot. Dit vergt een stabielewoonomgeving, intensieve begeleiding en specifieke transculturele expertise.” Dit is één van de vijf knelpunten uit de dagelijkse praktijk van de asielopvang die staan beschreven in de recent gepubliceerde Stand van de Uitvoering.
Omgang met incidenten
Om de veiligheid, leefbaarheid en beheersbaarheid in de asielopvang te borgen, hanteert het COA huisregels. Wanneer bewoners de regels overtreden, volgen er maatregelen. Deze variëren van het voeren van een correctiegesprek tot een maatregel die gebaseerd is op het Reglement Onthouding Verstrekkingen (ROV), zoals het gedeeltelijk inhouden van weekgeld. In 2024 legde het COA 12.060 keer een maatregel op. Over de gehele rapportageperiode is het aantal opgelegde maatregelen veel sterker toegenomen dan het aantal geregistreerde incidenten. Het aantal opgelegde maatregelen is sinds 2017 5,4 keer zo groot terwijl het aantal geregistreerde incidenten in die periode 3,3 keer groter is geworden. Daarnaast werkt het COA samen met de organisaties uit de migratie- en veiligheidsketen aan een nationale en lokale aanpak van overlastgevend gedrag.
Incidentenoverzicht per opvanglocatie
Tegelijkertijd met het rapport van het WODC publiceert het COA zoals gebruikelijk het incidentenoverzicht per locatie. Hierin zijn per opvanglocatie, naast verbale suïcidedreiging, zelfdestructieve actie en fysieke, verbale en non-verbale agressie en geweld, ook de incidenten ‘overtreden huisregels’ meegenomen. Dit zijn incidenten die het meest voorkomen, zoals het roken op de kamer of het niet schoonmaken van de eigen leefruimte.