Regie nemen
“’Ik kan niet terug en ik wil niet terug’, denken veel bewoners. Nadenken over terugkeer roept weerstand op. Ze zijn hier niet gekomen om terug te keren. Ze blijven hopen op een positief besluit van de IND. Maar ook bij terugkeer heb je keuzes. Je kunt je kop in het zand steken, maar je kunt ook zelf de regie nemen over je toekomst buiten Nederland. En dat wil ik bewoners meegeven in onze Toekomsttraining.”
Gastsprekers
“Als programmabegeleider geef ik veel training en voorlichting in dit azc in Arnhem. Sinds een half jaar geef ik nu ook de Toekomsttraining. Deze training is een verplicht onderdeel van onze begeleiding bij terugkeer. Ik geef de training samen met de casemanager. Ik begeleid de training en de casemanager vertelt over de procedure.”
Casemanager
“De casemanager stelt ook de groep voor de training samen. Zij kent alle bewonersdossiers. Bij elke stap in de asielprocedure voert zij een gesprek met een bewoner, dus ook bij een negatief IND-besluit. Zij vertelt bewoners ook welke organisaties verder helpen bij terugkeer. Bijvoorbeeld de Dienst Terugkeer en Vertrek (DT&V), VluchtelingenWerk en de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM).”
Realiteitszin
“De Toekomsttraining bestaat uit twee dagdelen. Elk dagdeel behandelen we vier modules. We nodigen ook gastprekers uit. Het eerste deel gaan we bijvoorbeeld in op ‘realiteitszin’ en ‘toekomstverwachtingen’, en is er een gastspreker van DT&V. In het tweede dagdeel komt onder meer ‘illegaliteit’ aan bod, en komt er een IOM-medewerker spreken.”
Geen interactie
“In augustus gaf ik voor het eerst een Toekomsttraining. Tijdens het eerste uur was er geen enkele interactie met de deelnemers. Iedereen keek strak voor zich uit. Ik bleef telkens het doel van onze training herhalen: ‘Wij willen je zo goed mogelijk informeren over terugkeer. Wij kunnen daarbij helpen. Nu is daar nog tijd voor. Straks niet meer.’”
Rouwproces
“Na een uur verbrak een Irakese man de stilte. Hij was kwaad. Zijn vrouw en kinderen waren in Griekenland en wachtten met smart op zijn verlossende telefoontje dat ze ook naar Nederland mochten komen. Maar nu moest hij terug en hij voelde zich zo verantwoordelijk voor zijn gezin. Ik begreep zijn boosheid. En wat later die dag heb ik de deelnemers verteld over rouwverwerking. Vertrekken uit Nederland voelt als het verliezen van een droom. En bij zo’n verlies hoort een rouwproces. Ontkenning is fase 1 en die wordt opgevolgd door fase 2: boosheid.”
Afspraak
“Die eerste dag sprak ook de regievoerder van DT&V, een organisatie die bewoners vaak associëren met gedwongen terugkeer. Hij vertelde dat hij juist graag ondersteunt bij vrijwillige terugkeer. Een van de deelnemers bleek zelfs al een afspraak met hem te hebben en zei: ‘Nu ik je heb gezien, ben ik niet meer bang voor ons gesprek.’”
Lossere sfeer
“De tweede dag merkte ik dat de sfeer veranderde. Die werd losser. Een aantal deelnemers deelden zelfs hun persoonlijke verhaal. Een Irakees echtpaar met drie kinderen vertelden dat ze zich hadden neergelegd bij hun vertrek. Nu zochten ze betrouwbare informatie. ‘Onze kinderen zien dat wij gestrest zijn, hoe kunnen we met hen praten over terugkeer?’, vroegen ze bijvoorbeeld. En: ‘Zijn ze nu nog leerplichtig in Nederland?’”
Illegaliteit
“We bespraken ook het thema ‘illegaliteit’. Sommige bewoners verkiezen illegaliteit boven terugkeer. Tegenhouden kunnen we ze niet, maar we kunnen ze wel informeren over de gevolgen van zo’n keuze. Van tevoren had ik een bewoner gevraagd om te vertellen over zijn periode in de illegaliteit. Allerlei onderwerpen kwamen tijdens zijn verhaal aan bod. Hoe vind je een woning en werk? Wat doe je als je ziek wordt? En, hoe reageer je als de politie je aanhoudt?”
Betrouwbare informatie
“Bij de evaluatie en afronding bleek dat de deelnemers positief waren over de insteek van de training. Die had echt iets bij hen losgemaakt. Zo vertelde een bewoner dat hij weliswaar slecht had geslapen, maar ook was gaan nadenken over zijn terugkeer.”
Naam
“De Toekomsttraining heette eerder de Terugkeertraining. De nieuwe naam dekt de lading beter. Het leven houdt niet op bij terugkeer.”
Annelies Slings (43) werkt al twintig jaar bij het COA. Ze startte ooit als secretaresse, en is nu programmabegeleider in het azc in Arnhem.
Dit verhaal is gepubliceerd in januari 2020.
