Het COA heeft veel nieuwe locaties nodig
De situatie in het overvolle aanmeldcentrum in Ter Apel is onhoudbaar. Er zijn in het hele land onvoldoende opvangplekken om asielzoekers op te vangen. Het COA is hard op zoek naar reguliere opvangplekken met een langere looptijd, zodat we de gewenste kwaliteit kunnen bieden.
Steeds wisselende capaciteitsbehoefte
Het COA moet altijd zorgen voor voldoende opvangplekken (capaciteit). De behoefte aan opvangcapaciteit verandert echter steeds. Dat komt onder meer doordat het aantal asielzoekers dat Nederland binnenkomt steeds verandert en slecht voorspelbaar is. En doordat overeenkomsten voor opvanglocaties met gemeenten of verhuurders aflopen. Ook hebben we soms meer opvangplekken nodig, omdat bewoners langer in het azc blijven dan de bedoeling is. Bijvoorbeeld als de afhandeling van de asielprocedure langer duurt of als er voor statushouders te weinig woonruimte beschikbaar wordt gesteld in de gemeente.
Capaciteitsbesluit: azc’s openen of sluiten?
Het COA neemt 2 keer per jaar een zogenaamd ‘capaciteitsbesluit’. Moeten we azc’s uitbreiden, openen of juist sluiten? Dat doen we op basis van de Meerjaren Productie Prognose (MPP) die het ministerie van Justitie en Veiligheid samen met ketenpartners maakt. Die prognose geeft een beeld van:
- Het mogelijke aantal asielzoekers dat Nederland binnenkomt.
- Het ketenproces van Politie, Immigratie en Naturalisatiedienst (IND), Dienst Terugkeer & Vertrek (DT&V), Raad voor de rechtspraak en Raad van State.
- De uitstroom van statushouders die een huis krijgen in de gemeente en van asielzoekers die terug moeten naar het land van herkomst.
- Het mogelijke effect op de COA-bezetting.
De minister van Justitie en Veiligheid publiceert conform de Spreidingswet tweejaarlijks de opvangopgave per provincie en de indicatieve verdeling per gemeente; de zogenaamde capaciteitsraming. Daarin is opgenomen hoeveel opvangplekken de komende twee jaren nodig zijn om iedereen met recht op opvang een bed en begeleiding te bieden.Zie hier de meest recente capaciteitsraming.
Stabiele opvang met draagvlak
Het kabinet heeft in 2023 ingestemd met het verhogen van de vaste opvangcapaciteit naar 41.000 opvangplekken. Met deze stabiele financiering kan het COA kwalitatief goede en toekomstbestendige opvang creëren, die meebeweegt met trends.
De voordelen van deze meerjarige financiering:
- als er een tijdje minder asielzoekers naar Nederland komen, hoeft het COA het aantal opvangplekken niet gelijk af te bouwen; dit betekent dat als het aantal asielzoekers op een later moment weer stijgt, wij niet onder druk op zoek moeten naar nieuwe locaties en personeel
- bij een laag aantal asielzoekers in de azc’s, zijn de opvanglocaties ook voor andere doelgroepen beschikbaar, zoals voor dak- en thuislozen of voor bewoners van een zorginstelling die net op dat moment wordt verbouwd
- we kunnen de kwaliteit van de opvanglocaties op het gewenste niveau houden
- gemeenten en omwonenden weten waar ze aan toe zijn en raken vertrouwd met de situatie
- gemeenten kunnen langjarig beleid maken rond een locatie maken; dit zorgt voor maatschappelijke rust. Zo kan een lokale school bijvoorbeeld investeren in 2 extra leslokalen, omdat ze erop kunnen vertrouwen dat het aantal leerlingen vanuit het azc gelijk blijft.
Meer of minder bedden: zo doen we dat
Samen met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) ontwikkelden we het ‘Handelingsperspectief op- en afschalen’. Daarin staat hoe het COA samen met partners voor meer of minder opvangplekken zorgt als de vraag verandert. Hebben we extra bedden nodig? Dan doen we stap voor stap het volgende:
- bestaande azc's uitbreiden, recent gesloten azc's heropenen of nieuwe azc's openen
- reservecapaciteit op of rondom bestaande locaties inzetten
- tijdelijke opvanglocaties inzetten zoals recreatieparken
- noodopvang in bijvoorbeeld evenementenhallen of op boten openen
- crisisnoodopvang onder regie van veiligheidsregio’s of tijdelijke gemeentelijke opvang door gemeenten
Hebben we minder bedden nodig? Dan schalen we andersom af: eerst stoppen we met de inzet van (crisis)noodopvang, daarna met de tijdelijke opvanglocaties en reservecapaciteit.
Tijdelijke gemeentelijke opvang & crisisnoodopvang
Bij een tekort aan reguliere opvangplekken kan crisisnoodopvang noodzakelijk zijn. Het COA kan dan zijn wettelijke taak niet meer volledig uitvoeren: iedere asielzoeker de opvangplek bieden waar hij recht op heeft. We moeten in dat geval voorkomen dat asielzoekers op straat slapen.
Bij crisisnoodopvang wordt via het Veiligheidsberaad door het ministerie van Justitie en Veiligheid hulp ingeroepen. Bij een hoge druk op de opvangcapaciteit kan een gemeente ook een Tijdelijke gemeentelijke opvang (TGO) openen. Bij deze TGO’s dragen gemeenten zelf zorg voor het dagelijks beheer van de locatie. De 'handreiking crisisnoodopvang' helpt gemeenten bij de organisatie en uitvoering van deze locaties.
Waarom niet alle bedden bezet zijn
Het COA houdt rekening met een percentage leegstaande bedden. Op dit moment plaatsen we bewoners op 96% van de beschikbare bedden in een locatie. De locaties bepalen zelf hoe ze die andere 4% gebruiken, met als afwegingskader veiligheid, leefbaarheid en beheersbaarheid. Bedden kunnen om verschillende redenen leegstaan. Als er bijvoorbeeld in een kamer voor 6 mensen een gezin van 5 verblijft, plaatsen we er niet nog 1 persoon bij. Lees hier de verschillende redenen voor lege bedden.
Azc’s openen of sluiten: altijd samen met gemeenten
Voor het openen, heropenen en ook sluiten van locaties hebben we gemeenten hard nodig. Daarom zijn we regelmatig met gemeenten in gesprek over de ontwikkeling van de asielinstroom en de bezetting van de azc’s. Dat doen we een-op-een en via de provinciale regietafels.
Het COA opent een azc altijd pas na akkoord van de gemeente. We stellen met de gemeente een bestuursovereenkomst op, met afspraken over onder meer het aantal opvangplekken en de vestigingsduur.
Regietafels: landelijke afstemming
Aan de Landelijke Regietafel Migratie & Integratie (LRT) werken we met het Rijk, de provincies en gemeenten aan gezamenlijke opgaven op het terrein van asiel, huisvesting statushouders en integratie en participatie. Het COA stelde met de landelijke regietafel onder meer criteria vast voor het openen en sluiten van azc’s: spreiding, ketenbelang, flexibiliteit, kwaliteit en duurzaamheid, en financiën. Vanwege de krapte op de arbeidsmarkt let het COA bovendien op arbeidsmarktpotentie.
Flexibele opvang asielzoekers
Sneller duidelijkheid voor asielzoekers. En sneller integreren of terugkeren. Dat is het doel van het nieuwe asielsysteem. Het COA maakt samen met provincies en gemeenten plannen om de asielopvang in de regio’s flexibeler te maken. Dat betekent concreet: 3 nieuwe typen opvanglocaties, multi-inzetbare opvang en meer bestuurlijke samenwerking.
Opvattingen over migratie: gastvrij, maar ook ongenoegen en maatschappelijke onrust
Nederlanders die dichtbij een azc wonen, hebben eerder een positieve dan negatieve mening over asielzoekers vergeleken met zij die veraf wonen. Voor zover de acceptatie van asielzoekers wel onder druk staat, hangt dit sterk samen met breder levend maatschappelijk ongenoegen. Dit blijkt uit het onderzoek “Ongenoegen, migratie, gastvrijheid en maatschappelijke onrust” van het WODC.
